Dzielimy się wiadomością, że Litwa właśnie zgłosiła dwie kandydatury do wpisu na Reprezentatywną Listę UNESCO Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości: wielostronną nominację Wigilii na Litwie, w Polsce i na Ukrainie, podpisaną przez ministrów kultury tych trzech krajów, oraz krajową nominację Palm Wileńszczyzny, podpisaną przez ministra kultury Litwy Šarūnasa Birutisa.
„Zarówno Palma Wileńszczyzny, jak i tradycja Wigilii są żywymi zjawiskami, które jednoczą społeczności i odzwierciedlają naszą tożsamość kulturową. Składając te wnioski do UNESCO, dążymy nie tylko do międzynarodowego uznania, ale także do zachęty do jeszcze aktywniejszej ochrony tego dziedzictwa i przekazywania go przyszłym pokoleniom, a w przypadku Wigilii – do wzmocnienia więzi kulturalnych z naszymi partnerami: Polską i Ukrainą” – powiedział minister kultury Šarūnas Birutis.
Zdaniem mera Samorządu Rejonu Wileńskiego Roberta Duchniewicza otrzymane wyróżnienie motywuje nas do jeszcze bardziej odpowiedzialnej troski o przetrwanie tradycji.
„Samorząd Rejonu Wileńskiego nieustannie dąży do doskonalenia i rozwoju, jednak niezmiernie istotne jest dla nas także pielęgnowanie kultury oraz starych tradycji, które stanowią fundament naszej społeczności. Tradycja wicia palm to nie tylko dziedzictwo kulturowe, ale także żywa część tożsamości rejonu wileńskiego, łącząca przeszłość z teraźniejszością. Dlatego uznanie, jakie otrzymaliśmy i możliwość wpisania tej tradycji na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO, zachęcają nas do jeszcze bardziej odpowiedzialnego spojrzenia na jej przyszłość” – mówi R. Duchniewicz.
Pomysł zgłoszenia wileńskich palm do UNESCO zrodził się ponad 5 lat temu. Wspólnym porozumieniem pracowników Administracji Samorządu Rejonu Wileńskiego, specjalistów w dziedzinie sztuki ludowej i społeczności rękodzielników, tradycja ta została uznana za zjawisko o szczególnej wartości nie tylko dla pielęgnujących tradycję palm Wileńszczyzny, ale także dla kulturowej tożsamości całej Litwy.
„Wpisanie tradycji wica palm na Wileńszczyźnie na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO stanowiłoby niezwykle istotny krok, który wzmocniłby tożsamość naszego rejonu oraz zwiększył jego rozpoznawalność. Złożenie wniosków świadczy o tym, że ta sztuka, ceniona w naszej społeczności, ma głębokie korzenie i trwałą wartość. Wierzymy, że to uznanie przyczyni się do zachowania tradycji i jej rozpowszechnienia na świecie” – mówi Edyta Tamošiūnaitė, wicemer rejonu wileńskiego.
Palmy Wileńszczyzny, swoista odmiana palm wielkanocnych, są najczęściej spotykane wśród polskich rodzin i społeczności wiejskich na Litwie, zamieszkujących Wileńszczyznę. Istnieją rodziny, w których palmiarzami są nawet siedem pokoleń. Przekazywana wiedza i umiejętności obejmują cały cykl wicia palm – od siewu, zbioru, suszenia i przygotowywania suchych surowców, po techniki wiązania, dostosowywania wzorów i użytkowania.
Palmy wileńskie jako sakralny atrybut świąt wielkanocnych, symbolizują wjazd Chrystusa do Jerozolimy. W Niedzielę Palmową są święcone w kościołach. Tradycja ta jest ściśle związana z procesjami odpustowymi ku czci św. Kazimierza oraz z Jarmarkiem Kaziukowym – największym i najstarszym tego typu wydarzeniem na Litwie, na którym do dziś królują palmy Wileńszczyzny. Jako dzieła sztuki są eksponowane na międzynarodowych wystawach i targach, oceniane w konkursach, a także wykorzystywane są jako dekoracja tradycyjnych i nowoczesnych wnętrz oraz pełnią funkcję pamiątek, reprezentujących nasze państwo.
Wniosek o palmy Wileńszczyzny przygotowywał Samorząd Rejonu Wileńskiego we współpracy z ekspertami, historykami, Stowarzyszeniem palmiarzy Wileńszczyzny i Izbą Palm i Użytku Powszechnego w Ciechanowiszkach, Stowarzyszeniem palmiarzy Wileńszczyzny oraz poszczególnymi palmiarzami. Swoją wiedzą, spostrzeżeniami i przemyśleniami podzielili się oni w 10-minutowym filmie. To jest część wniosku przygotowana w języku litewskim i angielskim, opublikowana na YouTube: LT, EN. Film o palmach jest dostępny również w języku polskim.
Wigilia jest uroczystością szczególną i charakterystyczną dla naszego regionu, przestrzeni historycznej i kulturowej Republiki Obu Narodów. Niektóre elementy tradycji wigilijnej (przygotowanie do świąt, przyrządzanie świątecznych potraw, uroczysta rodzinna kolacja) można odnaleźć w tradycjach polskiej, ukraińskiej i litewskiej. Niektóre potrawy wigilijne znane są we wszystkich 3 krajach kandydujących, na przykład: kutia / кутя; kisielius / kisiel / кисиль; barszcz/ борщ, rozmaite potrawy rybne (karp, śledź) itp. Tradycje wigilijne pielęgnuje większość mieszkańców Litwy, Polski i Ukrainy, niezależnie od wieku, przynależności kulturowej i religijnej.
Wniosek Wigilii został przygotowany we współpracy ekspertów z Litwy, Polski i Ukrainy, a koordynacją prac przygotowawczych zajęły się Litewska Narodowa Komisja ds. UNESCO oraz Litewskie Narodowe Centrum Kultury. Liczne wspólnoty, rodziny oraz poszczególni kultywatorzy tradycji z Litwy, Polski i Ukrainy udostępnili nagrania wideo nagrane w swoich domach lub społecznościach, bądź podzielili się reportażami specjalnie nagranymi w tym celu. Powstał 10-minutowy film w językach litewskim i angielskim – ważny element wniosku o wpisanie Wigilii na Litwie, w Polsce i na Ukrainie na listę dziedzictwa kulturowego, który został opublikowany na YouTube: LT, EN.
Po pozytywnej ocenie wniosków przez ekspertów UNESCO oraz przyjęciu korzystnej decyzji przez Międzynarodowy Komitet ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, oczekuje się, że wpisanie tych tradycji na Listę Reprezentatywną nastąpi w grudniu 2026 roku.
Czekając na międzynarodowe uznanie UNESCO, zastanówmy się najpierw nad znaczeniem niematerialnego dziedzictwa kulturowego dla państwa, społeczeństwa i społeczności. Siła i więź między różnymi pokoleniami – przeszłymi, teraźniejszymi i przyszłymi – są podtrzymywane dzięki żywemu przekazowi tradycyjnej kultury.
Listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO stanowią coraz ważniejsze narzędzie promujące międzynarodowy prestiż, świadomość, turystykę kulturową, promocję i ochronę tradycyjnych wartości kulturowych. Obecnie na liście UNESCO znajduje się 788 elementów niematerialnego dziedzictwa kulturowego, które są cenione przez różne społeczności, grupy i jednostki w 150 krajach, w tym na Litwie. Cztery litewskie wartości zostały już wpisane na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości: wykonywanie krzyży i symbolika krzyży, bałtyckie festiwale pieśni i tańca, litewskie pieśni polifoniczne – sutartinės oraz tradycja pająków ze słomy.
Państwa regularnie składają wciąż nowe wnioski o wpis na listy UNESCO. Proces nominacji pomaga aktywizować społeczności, dając im możliwość stania się ekspertami w zakresie żywego dziedzictwa i wzięcia odpowiedzialności za jego ochronę. Uznanie tradycji na szczeblu krajowym i międzynarodowym sprzyja nie tylko wzmacnianiu umiejętności konserwatorów i ich zdolności do przekazywania wiedzy przyszłym pokoleniom, ale także ponownemu przemyśleniu tradycji i monitorowaniu ich rozwoju.
Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO szczególnie zachęca do składania nominacji wielostronnych i jednocześnie do nawiązywania dialogu międzykulturowego na całym świecie. podejmuje współpracę, przygotowując wspólne wnioski dotyczące pokrewnych tradycji, dzieli się cennymi doświadczeniami, czerpie inspiracje i pomysły od siebie nawzajem oraz opracowuje wspólne plany mające na celu zachowanie tradycji. Dla tych krajów jest to nie tylko możliwość ukazania wspólnej kultury i historii, ale również wyraz ich politycznej współpracy.
Opracowano na podstawie informacji Ministerstwa Kultury i Samorządu Rejonu Wileńskiego
Lietuviškai
Русский
English
