15 marca to Dzień Pamięci Osób Ratujących Litewskich Żydów. Tegoroczne święto jest drugim, odkąd Sejm Republiki Litewskiej umieścił ten dzień na liście dni pamiętnych w 2022 roku. W tym dniu wspominamy bohaterów, którzy działali w czasie okupacji niemieckiej i nie bali się narażać życia swojego i swoich bliskich, decydując się na ratowanie Żydów od prawdziwej śmierci. Data Dnia Pamięci Osób Ratujących Litewskich Żydów nie została wybrana przypadkowo – aby uczcić pamięć chyba najsłynniejszego żydowskiego ratownika, bibliotekarki i publicystki Uniwersytetu Wileńskiego Ony Šimaitė, która 15 marca 1966 roku jako pierwsza Litwinka została uhonorowana honorowym tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata za ratowanie Żydów podczas Holokaustu.
Właśnie poświęcone temu wydarzeniu 16 marca w sali biblioteki filii Centralnej Biblioteki Samorządu Rejonu Wileńskiego we wsi Małe Ligojnie odbyło się spotkanie „Bibliotekarka, pedagog, publicystka, najbardziej znana ratująca Żydów, sędzia świata – Ona Šimaitė”, poświęcone 130. rocznicy urodzin Ony Šimaitė i Dniu Pamięci Osób Ratujących Litewskich Żydów. Impreza wywarła niezatarte wrażenie na wszystkich obecnych. W tym szczególnym dniu mamy okazję nie tylko przypomnieć sobie, ale także uhonorować tych, którzy ryzykowali życiem, aby ratować innych. Wśród tych odważnych ludzi jest Ona Šimaitė, bibliotekarka Uniwersytetu Wileńskiego, która swoimi czynami ucieleśniała prawdziwe człowieczeństwo. Ratownik Ona Šimaitė została pierwszą Litwinką uhonorowaną honorowym tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata.
Spotkanie wzbogacił wykład bibliotekarza Edwarda Mackiewicza na temat odwagi i wysiłków Ona Šimaitė na rzecz ratowania Żydów podczas okupacji hitlerowskiej, podkreślając znaczenie współpracy w dzisiejszym kontekście. O. Šimaitė jest jednym z wielu odważnych Litwinów, którzy dali nadzieję i światło jednemu z najciemniejszych okresów w historii. Po uratowaniu kilkudziesięciu osób z wileńskiego getta sama stała się męczennicą obozu koncentracyjnego w Dachau.
Dokładna liczba Żydów uratowanych przez Onę Šimaitė nie jest znana. W 1963 r argentyńska gazeta litewska napisała, że uratowała około 100 osób. Za pomoc Żydom niejednokrotnie znalazła się na celowniku gestapo, trzykrotnie była aresztowana, ale dzięki pomocy pracowników Uniwersytetu Wileńskiego została zwolniona.
O. Šimaitė nigdy nie lubiła opowiadać o swoich wyczynach, ale naród żydowski nigdy jej nie zapomni. W Jerozolimie przy alei Yad Vashem rośnie drzewo zasadzone na jej cześć. W 2002 r. Ona Šimaitė została odznaczona Krzyżem Ratowania Ginących (pośmiertnie), a w 2004 r. ku czci jej pamięci na dziedzińcu VU Simona Daukantasa odsłonięto tablicę pamiątkową ogłaszającą, że w latach 1940-1944 pracowała w bibliotece VU. Sześć lat temu w Wilnie, niedaleko miejsca jej zamieszkania przy ulicy Savičiaus, skromna ulica Kūdrų została przemianowana na ulicę Onos Šimaitės.
„Litewscy Żydzi nigdy nie zapomną swoich dobroczyńców, ponieważ są oni luminarzami i bohaterami narodu litewskiego” – cytuje się wypowiedź Fainy Kukliansky, przewodniczącej litewskiej gminy żydowskiej.
Prelegent wspomniał, że prawdopodobnie nie da się ustalić dokładnej liczby ratowników żydowskich. Ze względu na ryzykowność swojej działalności często ukrywali się nawet przed najbliższymi, a po wojnie unikali rozmów na temat ratowania Żydów. W czasie okupacji niemieckiej ratownikami Żydów byli zwykli ludzie, często niepozorni. Część ratujących litewskich Żydów została uhonorowana przez Yad Vashem tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, przyznawanym tym, którzy w czasie Zagłady pomagali i ratowali Żydów, nie będąc Żydami i nie szukając zysku. Procentowo Litwa zajmuje drugie miejsce na świecie pod względem liczby Sprawiedliwych wśród Narodów Świata i może poszczycić się 924 żydowskimi wybawicielami. Tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata jest najwyższym odznaczeniem, jakie Państwo Izrael może przyznać ludziom za ich zasługi dla humanizmu. Imię to otrzymało prawie 28 tysięcy osób z 51 krajów świata.
Spośród około 208 000 Żydów, którzy mieszkali na Litwie podczas drugiej wojny światowej, około 195 000 zostali straceni.
Na imprezę do biblioteki zebrała się społeczność okolicznych wsi. Przybyli też goście z trockiego rejonu: prezes koła ZPL w Świętnikach Wincenty Rudis oraz bibliotekarka oddziału Biblioteki Publicznej Samorządu Rejonu Trockiego w Świętnikach Krystyna Razvadauskienė, która również przyczyniła się do organizowania wydarzenia. Prelegent wierzy, że dalsza współpraca z biblioteką sąsiedniego rejonu zaowocuje w przyszłości dalszą współpracą.
Zwieńczeniem uroczystości był występ muzyczny, który zaprezentowali utalentowani performerzy Anastasija Žuromskaitė i Jevgenijus Kuzminas ze stowarzyszenia „Iron Rock Fist”. Wykonane przez nich utwory, które niewątpliwie poruszyły serca każdego uczestnika wydarzenia, wywołały nie tylko głębokie emocje, ale także spotkały się z gromkimi brawami, będącymi wyrazem wdzięczności i szacunku społeczności dla artystów. Ich muzyka stała się pomostem pomiędzy przeszłością a teraźniejszością, pozwalając nam po raz kolejny przypomnieć sobie znaczenie i wagę czynów człowieczeństwa .
Po inspirującej części oficjalnej nastąpił poczęstunek, podczas którego uczestnicy mieli okazję podzielić się osobistymi historiami i wyrazić swoje przemyślenia na temat usłyszanego. To spotkanie w bibliotece we wsi Małe Ligojnie stało się nie tylko miejscem pamięci, ale także miejscem wspólnoty, spotkania pokoleń, podkreślającym, że czyny człowieczeństwa i odwagi są wieczne, warte pamięci i utrwalenia.
Pamięć historyczna jest żywa i ważna nie tylko po to, aby zachować świadectwa przeszłości, ale także po to, aby zachęcić obecne pokolenia do prawidłowego postępowania, odwagi i humanitarności. Jest to przypomnienie dla nas wszystkich, że każdy może być światłem w trudnych momentach historii, a nasze działania mogą zainspirować przyszłe pokolenia do poszukiwania sprawiedliwości i życzliwości.
Bibliotekarz Edward Mackiewicz
Zdjęcia: Alicja Anuszkiewic
Lietuviškai
Русский
English
